Prof. dr. Eelco de Koning bestudeert bètacellen op een microchip
Prof. dr. Eelco de Koning is een goede bekende van DON; zijn onderzoeken werden al meermaals gefinancierd. Zo ook het onderzoeksproject waarmee hij in 2021 begon. Daarin werkt hij met zijn team aan verbeterde celvervangingstherapieën die patiënten met diabetes type 1 in de toekomst wellicht van hun ziektesymptomen kunnen verlossen. Om de werking van deze therapieën te toetsen, maakt prof. dr. De Koning gebruik van een hoogtechnologisch hulpmiddel: een minuscuul orgaan op een microchip.
Al jaren doet prof. dr. De Koning onderzoek naar de eilandjes van Langerhans. Deze ‘eilandjes’ zijn clusters van insuline producerende bètacellen, die te vinden zijn in de alvleesklier. Bij mensen met diabetes type 1 worden deze cellen aangevallen door hun afweersysteem. Het gevolg is dat ze geen (of te weinig) insuline meer aanmaken. Gevaarlijk, aangezien deze stof een cruciale rol speelt in het op peil houden van de bloedglucosespiegel. Patiënten met diabetes type 1 moeten dan ook dagelijks hun glucosewaarden in de gaten houden en wanneer nodig insuline injecteren.
De eilandjes van Langerhans spelen een sleutelrol bij diabetes type 1, niet alleen in het ontstaan van de ziekte, maar ook in de ontwikkeling van behandelingen. Met behulp van een eilandjestransplantatie kan de insulineproductie van diabetes type 1-patiënten soms worden verbeterd, of zelfs volledig worden hersteld. Deze eilandjes worden verkregen uit donor-alvleesklieren, of worden gevormd vanuit stamcellen. Maar hoe zorg je ervoor dat de eilandjes na transplantatie goed functioneren? Dat is waar prof. dr. De Koning onderzoek naar doet aan het Leids Universitair Medisch Centrum. Al sinds 2007 draait zijn team hier een programma voor de transplantatie van eilandjes van Langerhans bij diabetes type 1-patiënten. Prof. dr. De Koning: “Via een bloedvat worden de eilandjes in de lever geplaatst. Direct in de alvleesklier kan helaas niet, dat brengt een te hoog risico op disfunctie van de cellen met zich mee. Eenmaal gevestigd in de lever, zetten de eilandjes de insulineproductie weer in gang. In de toekomst hopen we, door onze technieken verder te ontwikkelen, veel meer patiënten met transplantaties te kunnen helpen. Maar op dit moment komt voor de behandeling slechts een klein deel van de patiënten in aanmerking. Dat komt met name doordat de teruggeplaatste eilandjes lang niet altijd op de lange termijn blijven functioneren in het lichaam. Daarom is aanvullend onderzoek naar de werking van de eilandjes essentieel.”
Organ-on-a-chip
Over de redenen voor de uitval van de eilandjes bestaan wel theorieën, maar er is nog weinig bewezen. Dat heeft een reden: het is lastig om de eilandjes in hun natuurlijke omgeving – de alvleesklier, of in het geval van transplantatie, de lever – te onderzoeken. Daarom begon het team van prof. dr. De Koning in 2021 met een nieuw onderzoek, waarin gebruik wordt gemaakt van de ‘organ-on-a-chip’-technologie. “Op een kleine chip brengen we cellen en weefsel van de alvleesklier aan, om zo de natuurlijke omgeving in de alvleesklier zo goed mogelijk na te bootsen. De chip vormt daarbij de onderliggende structuur, waarin kleine kanalen zitten die de uitwisseling van stoffen tussen de cellen mogelijk maken. In de minuscule alvleesklier op de chip kunnen we de processen en reacties die normaal gesproken op grote schaal plaatsvinden, op een kleine, beheersbare schaal bestuderen. Zo kunnen we ook onderzoeken hoe we het functioneren van de eilandjes kunnen bevorderen.”
Meer stamcelonderzoek nodig
Het LUMC zou de toepassing van eilandjestransplantaties graag verder uitbreiden, ook binnen de kaders van de huidige behandeltechnieken. Helaas is dat nog niet mogelijk: er is een tekort aan orgaandonoren. Daarom werken wetenschappers, waaronder prof. dr. De Koning en zijn collega’s, aan een alternatieve methode, waarbij de insuline producerende bètacellen niet uit orgaandonoren, maar uit stamcellen worden verkregen. Prof dr. De Koning: “Ook wat ons onderzoek naar het kweken van bètacellen uit stamcellen betreft, helpt de ‘organ-on-a-chip’-technologie ons ontzettend. In de nagebootste alvleesklier kunnen we immers niet alleen het functioneren van de gedoneerde cellen, maar ook dat van de gekweekte cellen bestuderen. We hopen dan ook dat deze technologie ons helpt om het functioneren van de uit stamcellen verkregen bètacellen verder te verbeteren, zodat we nieuwe stappen kunnen zetten in onze zoektocht naar de genezing van diabetes type 1. Ons ultieme doel is om iedereen met diabetes type 1 van nieuwe eilandjes van Langerhans te kunnen voorzien. Dan hoeven zij niet meer dagelijks hun glucose te meten en insuline te injecteren. Dat zou een enorme impact hebben op hun kwaliteit van leven.”
Dit onderzoek van prof. dr. De Koning en zijn team ligt in het verlengde van het onderzoek naar transplantatie van Eilandjes van Langerhans bij patiënten met diabetes type 1. Dat onderzoek aan het LUMC werd in 2020 afgerond.